„Му падна секирата во медот, ѕидовите имаат уши“ – од каде потекнуваат најпознатите фрази на нашите простори?

Дали некогаш сте размисислиле од каде потекнуваат изразите како: „му падна лажицата во медот“ или пак, „нема влакна на јазикот“?

Нашите простори изобилуваат со фрази кои секојдневно ги користиме и се длабоко вкоренети во нашиот јазик. 

Фразата претставува комбинација на зборови или израз чија форма е фиксирана и во специфичната зборовна комбинација добива посебно значење.

Обично претставува општоприфатен израз кој има многу пошироко значење од буквалното. Тоа значење им е познато на сите говорници, па со користење на фразата често го скратуваме поопширниот опис.

Во продолжение за вас ги издвоивме најпознатите фрази на нашите простори и нивното значење:

„Станал на лева нога“

Речиси и да нема човек на овие простори што не слушнал за овој израз. Во сите народни верувања, десната и левата страна не се еднакви. Десната е посилна, понапредна, а левата е послаба, заостаната и несреќна.

Имено, оваа фраза потекнува од старите Римјани, а објаснувањето е прилично едноставно: левата страна во Рим се сметала за лоша, зла, зла.

Се смета дека оној кој станал на левата нога, од рани зори „зачекорил во нешто лошо“, па затоа за некој што е нерасположен во текот на целиот ден се вели дека „станал на лева нога“.

„Нема влакна на јазикот“

Постои претпоставка која сепак не е толку уверлива како останатите. Уште од дамнешни времиња, во некои од нашите краишта постои верување дека на оние кои лажат, им растат влакна на јазикот.

„Покажи го јазикот да видам дали лажеш!“ - тоа би требало да значи дека тие што не лажат и немаат што да сокријат, можат да си го покажат јазикот, т.е. да зборуваат отворено и остро, без двоумење.

„Тој/таа е на седмо небо“

Наместо да ја употребиме придавката „пресреќен“ и сличните на неа, често знаеме да кажеме: „Се чувствувам како да сум на седмо небо“.

Терминот „седмо небо“ (како и деветто и десетто небо) ги има своите корени во старогрчката филозофија, во учењата на познатиот филозоф Аристотел (384-322 п.н.е.).

Во своите расправи за небото, Аристотел зборувајќи за структурата на универзумот тврди дека таа мора да има „совршена“ форма на топка, па затоа се состои од низа неподвижни, проѕирни сфери, на кои се прикачени небесните тела: прво Месечината, потоа Сонцето, планетите...

Најнадворешната сфера е најблиску до „главниот двигател“ и ги содржи неподвижните ѕвезди. Тоа е веќе објаснување зошто седмото (или деветтото, десеттото) небо го претставува највисокото блаженство.

Да се ​​стигне дотаму значи издигнување до ѕвездите и блискост до „првиот двигател“ на светот. Од филозофијата, терминот „седмо небо“ се префрли на религијата, а потоа и на обичниот говор.

„Ѕидовите имаат уши“

Значењето на самиот израз е да внимаваш што зборуваш, бидејќи никогаш не знаеш кој би можел да слуша.

Самиот израз е создаден многу одамна, а потеклото на изразот датира од Франција и палатата Лувр, која имала цевки за кои се верувало дека овозможуваат да се слушне сè што се зборува во самата палата.

Некои веруваа дека на овој начин кралицата Катерина де Медичи ги открила сите политички тајни.

„Мачката ти го изела јазикот“

Значењето е следново: кога некој намерно молчи, по поставено прашање на кое се очекува одговор.

Постојат неколку теории за потеклото на овој израз. Мачките, особено црните и вештерките секогаш одат заедно, па се верува дека вештерките некому можат да му ја одземат моќта на говорот, т.е. да ја пренесат на нивните мачки, така што ова толкување би можело да се третира метафорично.

Друга претпоставка за потеклото на терминот е дека се верувало дека некои зли владетели, египетски фараони или средновековни кралеви, ги откорнале јазиците на несреќните луѓе кои извршиле некое злосторство и со нив ги хранеле мачките.

„Му паднала секирата/лажицата во мед“

Кога некому ќе му се случи нешто убаво - наеднаш ќе му се насмее голема среќа или ќе постигне успех во животот, во некој потфат и слично, обично се вели дека секирата му паднала во медот.

Што се однесува до медот, тука е сосема логично, бидејќи во преносна смисла означува сладост и задоволство, а со тоа и среќа.

Но, како да се објасни секирата? Зошто се смета за голема и ненадејна среќа кога ќе падне во мед?

Заедно со сличното толкување на Вук Караџиќ, Стјепан Бабиќ додава дека веројатно, изразот е создаден на тој начин што луѓето случајно, сечејќи или цепејќи дрва, одеднаш наишле на мед, кој таму го насобрале забегани или диви пчели.

По сето ова, јасно е потеклото на оваа фраза, но сепак објаснувањето не е надалеку познато, па на многумина им се чинеше нелогично и затоа наместо „секира“ почнаа да го користат зборот „лажица“.

„Шпанско село“

Зошто токму „шпанско“, зошто не „германско“, „француско“ или „португалско“, на пример?

Романсиерот Карло Брудор дава опширен и објаснет одговор на сите овие прашања во едно јазично списание (1974). Тој се обидува да го објасни потеклото и првобитното значење на поимот „шпанско село“, кој, патем многу често се користи кај нас.

Брудор тврди дека терминот првпат бил употребен на германски од Јохан Волфганг Гете, во неговиот познат сентиментален роман „Страдањата на младиот Вертер“ (1774).

Добропознатиот израз гласи: „Тоа беа шпански села за мозокот на амбасадорот...“.

Имено, слабото познавање на конкретен (туѓ) јазик на одредена територија се здоби со општо значење на нешто непознато, односно неразбирливо.

Шпанскиот беше туѓ и непознат за Германците, грчкиот или арапскиот за Шпанците, кинескиот или еврејскиот за Французите итн.

Мила М. | Црнобело