Испитаници глумеле затвореници и стражари – поради малтретирањето, експериментот бил прекинат: Најконтроверзното истражување од Стенфорд

Професор од Стенфорд сакал да открие дали насилството на стражарите кон затворениците потекнува од нивниот карактер или самата околина, односно затворот. Па, направил симулација на затвор со 24 волонтери. Но, волонтерите станале насилни и развиле депресија, и експериментот бил прекинат по само шест дена.

Во 1971 година, на Универзитетот Стенфорд бил направен психолошки експеримент кој до денес ги згрозува и научниците, и јавноста.

Познат како Stanford prison experiment, целта на овој експеримент била да се набљудува однесувањето на неколку испитаници во околина која симулира затвор.

Истражувањето го водел професор по психологија – Филип Зимбардо – кој предавал на Стенфорд.

„Сакавме да ги видиме психолошките ефекти од станување затвореник или затворски стражар. За да го направиме ова, симулиравме затвор и внимателно ги следевме ефектите на оваа институција врз однесувањето на оние кои беа во неа“, стои во објаснувањето на професорот.

Професорот верувал дека малтретирањето на затворениците од страна на стражарите во американските затвори можеби се должи на самата околина, а не на карактерот на стражарите.

Односно, сакал да види дали околината како затвор ги прави луѓето посурови.

Тој нашол 24 машки испитаници преку реклама во весник, на кои им понудил по 15 долари за секој ден од експериментот.

Наводно, тој им направил и тестови на волонтерите со кои ја утврдил нивната психолошка состојба. Исто така, тој се погрижил испитаниците да немаат никаква историја со криминално однесување, ниту какви било проблеми со психичкото здравје.

Но, експертите кои го критикуваат експериментот сметаат дека професорот не направил добра евалуација.

Задачата на испитаниците била да поминат неколку денови во симулиран затвор. Дел од нив глумеле дека се затвореници, а дел - стражари.

„Стражарите“ добиле соодветна униформа и темни очила за сонце за да се избегне контактот со очи со „затворениците“.

Тие имале задача да ги чуваат „затворениците“ и да не дозволат да избегаат. Истовремено, не смееле да користат никаков вид на физичко насилство.

„Затворениците“ биле сместени во лажни ќелии во подрумот на една од зградите на кампусот. За целото искуство да биде што е можно пореално, „затворениците“ биле „уапсени“ од вистински полицајци кои ги однеле до лажните ќелии.

Ќелиите биле мали, во секоја од нив имало по тројца затвореници, а за секој од нив имало душек, перница и постелнина.

До крајот на експериментот, затворениците можеле да се движат само во ќелиите и во ограден простор во дворот.

Од друга страна, „стражарите“ имале простор каде што можеле да одморат и да се релаксираат.

Професорот планирал експериментот да трае две недели, но бил прекинат по само шест дена.

Наводно, испитаниците кои глумеле стражари речиси веднаш почнале да ги малтретираат затворениците. 

На пример, без причина ги буделе во 2 часот наутро со гласен звук. Покрај тоа, постојано ги омаловажувале, а ако направеле нешто лошо, ги казнувале така што ги терале да прават склекови.

И испитаниците кои глумеле затвореници многу брзо се навикнале на нивните улоги – почнале да ги мразат стражарите, а на вториот ден од експериментот организирале и бунт.

По ова, ситуацијата само се влошувала.

Штом го смириле бунтот, стражарите им ги зеле креветите на затворениците, а оние кои го воделе бунтот биле ставени во самица.

Стражарите постојано ги казнувале затворениците, а тие, обидувајќи се да ги избегнат казните, почнале дури и да се клеветат едни со други.

Иако не можеле да користат физичко насилство, стражарите станале мошне креативни во смислувањето казни - дури и ги терале затворениците да го чистат тоалетот користејќи ги буквално само нивните раце.

Не поминале ни 36 часа од почетокот на експериментот, кога еден од затворениците почнал да покажува знаци на сериозна вознемиреност, плачење и гнев.

Бидејќи состојбата на затвореникот се влошувала, психолозите сфатиле дека е премногу ризично да остане, па го ослободиле од експериментот.

Набрзо потоа уште двајца затвореници доживеале „нервен слом“, по што биле ослободени, а скоро сите почнале да покажуваат симптоми на депресија.

Но, насилството и влошената ментална состојба на затворениците не го натерала професорот да го запре истражувањето. Уште почудно е што затворениците не изразиле желба да си одат, иако никој не им го забранувал тоа. 

Сепак, професорот бил присилен да стави крај на експериментот кога во посета дошла друга професорка од универзитетот.

Професорката Кристина Маслач сакала да направи интервјуа со затворениците и стражарите, но била запрепастена кога ја видела нивната состојба.

Она што е најчудно, пред Кристина, околу 50 други експерти го набљудувале експериментот, а само таа сфатила дека експериментот не е етички.

Кристина веднаш ургирала, па на шестиот ден професорот го прекинал експериментот.

Набрзо потоа професорот се соочи со критики од бројни психолози, од кои сите истакнуваат дека ваквите експерименти не се етички и го нарушуваат достоинството на испитаниците.

Кога станува збор за резултатите од експериментот, мислењата се поделени.

Од една страна, професорот смета дека ја докажал неговата теорија – насилното однесување е предизвикано од самата околина, во овој случај затворот.

Но, експертите веруваат дека со рекламата за волонтери, професорот привлекол луѓе кои се склони кон такво однесување.

Некои сметаат и дека самиот професор е одговорен за инцидентите бидејќи испитаниците го гледале како авторитет, а тој им ја наметнал тиранијата.

Контроверзното истражување е и инспирација за два филма – Dаs Experiment од 2001-ва и The Experiment од 2010-та.

И во двата филма има детали што се разликуваат од реалноста, но мошне добро прикажуваат зошто експертите до денес го критикуваат овој експеримент.

Спирова С. | Црнобело