Интервју со Бојан Саздов - Претседател на Македонската асоцијација на издавачи (МАИ) и главен уредник на Издавачки центар ТРИ

Детали

вторник, 22 април 2025

Како претседател на Асоцијацијата на македонски издавачи (МАИ) и главен уредник на Издавачкиот центар ТРИ, Бојан Саздов не е само застапник на книгата туку тој е и гласот што постојано потсетува дека литературата е културна обврска, а не луксуз.

Познат по својата визија, стратешко размислување и упорност, Саздов ја подигнува видливоста на македонската книжевност и на меѓународната сцена. Неговата работа се темели на верувањето дека книгата не познава граници и дека само преку континуитет, креативност и соработка, литературата може да создаде големо влијание.

Во пресрет на овогодишниот Саем на книга, разговаравме со Саздов за значењето на оваа манифестација, за улогата на МАИ, но и за тоа каде се движи современото македонско издаваштво.

Во време кога вниманието на читателот е расцепкано помеѓу екрани и најразлични содржини што мислите дека денес го враќа човекот назад кон книгата и како Саемот на книга успева да ја одржи таа магија во живот?

Верувам дека постои особена магија во книгите што секој вистински љубител на пишаниот збор постојано го враќа кон нив. Книгата не е само збир од печатени страници – таа е живо искуство, патување низ светови и идеи што нè збогатуваат и инспирираат. Во ера на екрани и брза содржина, многумина токму во книгата наоѓаат тивка оаза и блискост каква што ни дава само добар пријател. Мирисот на новоотворени страници, чувството на книга во рака и целосната посветеност при читањето создаваат искра што тешко може да се замени. Тоа чувство на длабоко нурнување во приказна или знаење е она што постојано нè враќа назад кон книгата.

Саемот на книгата ја одржува таа магија така што ја слави културата на читање и го буди посебниот книжевен дух кај сите генерации. Тоа не е обичен пазар, туку вистинска културна манифестација што нè потсетува колку е непроценливо чувството да се изгубиш меѓу полици со книги, да откриеш нов омилен автор или едноставно да го почувствуваш пулсот на литературната сцена. На Саемот се враќаат и млади и возрасни, затоа што таму одново ја откриваат радоста на читањето – една од најздравите навики на современиот човек која не смееме да ја заборавиме.

Како претседател на МАИ, што е она што оваа година посебно ве радува, нешто ново, нешто храбро, нешто што првпат се случува?

Оваа година за Македонската асоцијација на издавачи донесе многу причини за задоволство и оптимизам. Пред сѐ, радува растечкиот интерес за книгата во општеството – гледаме сè повеќе млади читатели на настаните, преполни сали на промоции и вистинска жед за нови изданија. Тоа за нас е најголемата радост, бидејќи покажува дека љубовта кон книгата опстојува и во ова динамично време. Исто така, во рамки на Асоцијацијата се појавија нови издавачки иницијативи и свежи гласови – неколку млади издавачи ни се придружија со свои проекти, што внесува нова енергија и храброст на домашната сцена. Кога гледаме како се отвораат нови книжарници или се покренуваат креативни литературни потфати и покрај предизвиците, тоа ни влева надеж дека иднината на издаваштвото е светла.

МАИ презеде и неколку смели чекори оваа година во насока на унапредување на условите за работа и промоција на книгата. Активно работиме на подигнување на стандардите – од квалитетот на преводите и дизајнот на изданијата, до заштита на авторските права и етичките норми во издаваштвото – сето тоа за да создадеме средина во која креативноста ќе биде ценета и поддржана. Особено сме горди што воспоставивме поцврста соработка меѓу издавачите: разменуваме идеи, споделуваме ресурси и заеднички настапуваме пред институциите. Таквата солидарност е нешто ново и многу позитивно, бидејќи само обединети можеме храбро да ги совладаме предизвиците. Конечно, радосен момент за МАИ е и традиционалното доделување на нашите годишни награди – секоја пролет ги славиме најдобрите изданија, автори и издавачи. Гледајќи го високиот квалитет на сите добитници, нè прави особено горди, бидејќи успесите на поединците се успех за целата заедница.

Каква е вашата визија за тоа како македонските издавачи можат подобро да се позиционираат на европската и светската книжевна мапа  и како Саемот на книга игра улога во тој процес?

Позиционирањето на македонската книга на европската сцена е процес што бара стратегија, квалитет и многу посветеност. Првиот и најважен чекор е да ги направиме нашите автори видливи надвор од границите. Пред сѐ, тоа значи превод на нашите дела на странски јазици. Последниве години токму на тоа и работиме: преведуваме значајни современи македонски дела на англиски и други јазици, за да можат издавачи од Европа и светот да ја почувствуваат нашата приказна и глас. Кога еден роман или поетска збирка ќе биде достапна на англиски, француски или германски, неговите шанси да најде пат до странски издавач драстично се зголемуваат. Притоа, тие преводи остануваат како трајна придобивка – можат да послужат и за индиректни преводи на трети јазици таму каде што нема директни преведувачи од македонски. Можеби е тоа храбар потфат за мала книжевност, но неопходен ако сакаме нашите писатели да добијат поширока меѓународна читателска публика.

Покрај преводите, важно е нашите издавачи активно да се поврзат со европските колеги и пазари. Затоа учествуваме на големите меѓународни саеми на книга – пред сè во Франкфурт – каде што имаме свои штандови и ги претставуваме македонските автори и изданија. На такви настани се остваруваат непосредни средби и вмрежувања: се запознаваме со уредници, литературни агенти, организатори на фестивали, и градиме релации што можат да прераснат во конкретни проекти.

Што се однесува до домашниот Саем на книга – и тука улогата е клучна. Силната домашна сцена е темел за нашата меѓународна промоција: ако дома создаваме квалитетни книги и негуваме култура на читање, полесно ќе се претставиме надвор. Освен тоа, Скопскиот саем постепено прераснува и во регионален центар. На него доаѓаат издавачи и автори од соседните земји, разменуваме искуства, идеи и контакти кои често водат до идни регионални или европски соработки. Би рекол дека за нас издавачите годината се дели на „пред“ и „по“ Саем – толку значајна платформа е тоа. Кога на Саемот ќе го покажеме најдоброто од себе, ќе изградиме нови контакти и ќе научиме нешто ново, тоа директно ни помага посамоуверено да зачекориме кон европската сцена.

Многумина го доживуваат Саемот како место на средба помеѓу автори и читатели, помеѓу издавачи и нови гласови. Дали некогаш сте биле сведок на неочекувана средба што ви останала во сеќавање?

Саемот на книга носи безброј интересни средби, но една случка ми остави особено силен впечаток. Пред неколку години, во метежот помеѓу штандовите, ми пријде една госпоѓа која на почеток не ја препознав. По кратко време, на мое изненадување, се сетив дека тоа беше една од моите професорки од гимназиските денови, која не ја имав сретнато со години. Стоевме опкружени со книги како некогаш на час – јас сега во улога на издавач, таа верна читателка и вљубеник во книгата. Таа средба, симболично, ја покажа поврзаноста што книгите умеат да ја создадат меѓу генерациите, но и улогата што ја имаат професорите во пренесувањето на вистинските вредности.

Како главен уредник во ТРИ, дали има некое ново дело што годинава го промовирате на саемот и кое верувате дека ќе ја најде својата публика на вистински начин?

Оваа година, како и годините досега, се фокусираме да промовираме што е можно повеќе новитети за сите ворасти и за сите типови на читатели. Саемското претставување не го базираме врз еден наслов, бидејќи има толку многу книги што со радост ги препорачуваме, што верувам дека како и досега, ќе ги задоволиме апетитите на сите што ќе нè посетат. Најзначаен момент на Саемот за нас е средбата на нашите автори со читателите и токму затоа во текот на овие седум дена организираме низа средби, разговори и потпишувања – затоа што веруваме дека литературата живее најсилно кога е во дијалог со читателот. Сакаме Саемот да биде место на славење: на авторите кои творат со посветеност и страст, на книгите што нè поврзуваат, и на читателите без кои целиот овој напор не би имал своја вистинска цел.